Εύλογο ενδιαφέρον για τη γνώση των διοικητικών εγγράφων:
Σύμφωνα με το άρθρο 5 του Ν. 2690/99 (Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας) κάθε ενδιαφερόμενος πολίτης έχει το δικαίωμα, ύστερα από γραπτή αίτησή του, να λαμβάνει γνώση των διοικητικών εγγράφων. Πρόκειται για το δικαίωμα γνώσης με την έννοια του εύλογου ενδιαφέροντος για τα διοικητικά έγγραφα και όχι του έννομου συμφέροντος. Η άσκηση του δικαιώματος γνώσης του πολίτη για τα διοικητικά έγγραφα στηρίζεται στην αρχή της διαφάνειας, της αμεροληψίας και της φανερής δράσης της διοίκησης .
Ειδικό έννομο συμφέρον για τη γνώση των ιδιωτικών εγγράφων: Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 5 του Ν. 2690/99 (Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας) όποιος πολίτης έχει ειδικό έννομο συμφέρον δικαιούται, ύστερα από γραπτή αίτησή του, να λαμβάνει γνώση των ιδιωτικών εγγράφων που φυλάσσονται στις δημόσιες υπηρεσίες και είναι σχετικά με υπόθεσή του η οποία εκκρεμεί σε αυτές ή έχει διεκπεραιωθεί από αυτές.
Ποια έγγραφα είναι διοικητικά: Ως διοικητικά έγγραφα νοούνται όσα συντάσσονται από τις δημόσιες υπηρεσίες, όπως εκθέσεις, μελέτες, πρακτικά, στατιστικά στοιχεία, εγκύκλιες οδηγίες, απαντήσεις της Διοίκησης, γνωμοδοτήσεις και αποφάσεις. Δεν είναι διοικητικό έγγραφο αυτό που προέρχεται από ιδιώτη που ασκεί δημόσιο λειτούργημα πχ συμβολαιογράφος. Επίσης, τα έγγραφα που αφορούν την εσωτερική υπηρεσία έχει κριθεί νομολογικά ότι δεν είναι δημόσια (ΑΠ 2357/2007).
Περιβάλλον και έγγραφα: Ενδεικτικό παράδειγμα για την πρόσβαση των πολιτών στα έγγραφα αποτελεί η πρόσβαση σε έγγραφα που αφορούν στο περιβάλλον και στην προστασία του. Η προστασία του περιβάλλοντος είναι δικαίωμα καθενός σύμφωνα με το άρθρο 24 του Συντάγματος. Η Υ.Α. αριθ. Η.Π. 11764/653/2006 ΦΕΚ 327Β΄αποτελεί τη συμμόρφωση του κράτους μας στην κοινοτική οδηγία 2003/4/ΕΚ για την ελεύθερη πρόσβαση του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες και καθορίζει τις προϋποθέσεις άσκησης αυτού του δικαιώματος.
Αντίγραφα ιδιωτικών εγγράφων που έχουν ενσωματωθεί σε διοικητικά έγγραφα (πχ άδειες οικοδομής) χορηγούνται με την επιφύλαξη του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας και εφόσον πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για δικαστική ή διοικητική χρήση.
Σε ποια στάδια της διοικητικής διαδικασίας μπορεί να έχει πρόσβαση ο πολίτης: Η πρόσβαση του πολίτη στα έγγραφα υπάρχει και κατά το στάδιο της προπαρασκευής μέχρι τη λήψη της απόφασης και κατά τη φάση εκτέλεσης της απόφασης (έκδοση, δημοσίευση, κοινοποίηση κλπ)
Πότε η διοίκηση οφείλει να αρνηθεί την πρόσβαση του πολίτη σε έγγραφα: Η διοίκηση πρέπει να αρνηθεί να ικανοποιήσει το δικαίωμα γνώσης του πολίτη όταν:
- το έγγραφο αφορά σε προσωπικά (ιδιωτικά ή οικογενειακά) δεδομένα τρίτου προσώπου (άρθρο 9Α Σ. και νομοθεσία περί προστασίας προσωπικών δεδομένων)
- το έγγραφο έχει χαρακτηρισθεί απόρρητο από ειδικές διατάξεις (υπάρχουν εξαιρέσεις πχ. το φορολογικό απόρρητο μπορεί να καμφθεί σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις, όπου κάποιος δικαιούται αποδεδειγμένα να λάβει γνώση στοιχείων τρίτου φορολογούμενου).
- το έγγραφο προστατεύεται από τη νομοθεσία περί πνευματικής ή βιομηχανικής ιδιοκτησίας
- το έγγραφο αφορά σε πειθαρχική ανάκριση η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη (η πειθαρχική ανάκριση είναι από το νόμο μυστική).
Πότε η διοίκηση έχει τη δυνατότητα να αρνηθεί την πρόσβαση του πολίτη σε έγγραφα: Η διοίκηση μπορεί να αρνηθεί να ικανοποιήσει το δικαίωμα γνώσης του πολίτη όταν:
- το έγγραφο αναφέρεται στις συζητήσεις του υπουργικού συμβουλίου
- το έγγραφο αφορά σε διεξαγόμενη έρευνα αρχών σχετικά με την τέλεση εγκλήματος ή διοικητικής παράβασης και εφόσον η γνώση του θα δυσχεράνει σοβαρά αυτήν την έρευνα.
- Μετά το πέρας της έρευνας το δικαίωμα γνώσης ασκείται κανονικά.
Πώς ασκείται το δικαίωμα πρόσβασης του πολίτη στα έγγραφα:
- ενώπιον υπαλλήλου της υπηρεσίας με μελέτη του εγγράφου (παρέχεται η δυνατότητα λήψης χειρόγραφων σημειώσεων)
- με χορήγηση αντιγράφου, εκτός αν η αναπαραγωγή τούτου μπορεί να βλάψει το πρωτότυπο. Η σχετική δαπάνη αναπαραγωγής βαρύνει τον αιτούντα, εκτός αν ο νόμος ορίζει διαφορετικά.
- Αν πρόκειται για πληροφορίες ιατρικού χαρακτήρα, αυτές γνωστοποιούνται στον αιτούντα με τη βοήθεια γιατρού, ο οποίος ορίζεται για το σκοπό αυτόν.
Τι πρέπει να κάνει η διοίκηση σε περίπτωση που πρόκειται να αρνηθεί την πρόσβαση πολίτη σε έγγραφα: Σε περίπτωση άρνησης της διοίκησης να ικανοποιήσει το δικαίωμα γνώσης ενδιαφερόμενου αυτή οφείλει να απαντήσει στον πολίτη εγγράφως και να αιτιολογεί τους λόγους απόρριψης του αιτήματός του .
Η χρονική προθεσμία για τη χορήγηση εγγράφων ή την αιτιολογημένη απόρριψη της σχετικής αίτησης του πoλίτη είναι αποκλειστική και είναι είκοσι (20) ημέρες από την υποβολή της αίτησης του πολίτη στην υπηρεσία. Η σιωπηρή άρνηση της διοίκησης να απαντήσει σε αίτημα ή να χορηγήσει έγγραφο αφήνοντας να περάσει άπρακτη η παραπάνω προθεσμία τεκμαίρεται ως απόρριψη και αποτελεί παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας.
Ενδεικτική σχετική νομοθεσία:
- Ν. 2960/2001: Τελωνειακός κώδικας: άρθρο 11: Απόρρητο στοιχείων που απορρέουν από τελωνειακά παραστατικά: απαγορεύεται η γνωστοποίησή τους σε οποιονδήποτε τρίτο, εκτός δικαστικής αρχής
- Ν. 1943/1991: εκσυγχρονισμός δημόσιας διοίκησης: άρθρο 6: δημοσιότητα διοικητικής δράσης: υποχρέωση του φορέα να δίνει στη δημοσιότητα στοιχεία που αφορούν: οικοδομικές άδειες, πράξεις τακτοποίησης, διαδικασία αυθαιρέτων, στεγαστικά δάνεια, συντάξεις, τηλεφωνικές συνδέσεις, ηλεκτροδοτήσεις, υδροδοτήσεις, προμήθειες, επιδοτήσεις αγροτικών προϊόντων κλπ.
- Ν. 2472/1997 και Κοινοτική Οδηγία 95/46/1995: Προστασία του πολίτη από τη συλλογή και επεξεργασία και ελεύθερη διακίνηση προσωπικών δεδομένων. Ευαίσθητα δεδομένα: στοιχεία που συνδέονται στενά με την προσωπικότητα του πολίτη (αφορούν φυλετική προέλευση, πολιτικά φρονήματα, θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις, υγεία, ποινικές διώξεις ή καταδίκες, συμμετοχή σε σωματεία, συνδικαλιστικές οργανώσεις).
- Ν. 1756/88 άρθρο 25 παρ. 4: χορήγηση εγγράφων από τις υπηρεσίες με εισαγγελική παραγγελία. Ο εισαγγελέας ασκεί την αρμοδιότητά του εφόσον η υπηρεσία έχει αρνηθεί να τα χορηγήσει στον αιτούμενο και αυτός κατέφυγε με αίτησή του στον εισαγγελέα πρωτοδικών. Η μη συμμόρφωση των αρμοδίων (νέα άρνηση) του αρμόδιου υπαλλήλου ενδέχεται να οδηγήσει σε ποινική δίωξη για παράβαση καθήκοντος (259ΠΚ) ή απείθεια(169ΠΚ), εφόσον βέβαια συντρέχουν όλα τα στοιχεία που απαιτούνται για τη στοιχειοθέτηση των αδικημάτων.
- Η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων περιλαμβάνει και περιπτώσεις καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος από αιτούντα πολίτη να λάβει γνώση στοιχείων από δημόσια διοίκηση.
- Ν. 1599/86: άρθρο 16 παρ. 1 και 2: Καθιέρωση του δικαιώματος του πολίτη να λάβει γνώση κάθε δημόσιου εγγράφου εφόσον αυτό α) έχει καταρτισθεί από όργανο του δημοσίου τομέα και β) δεν αναφέρεται στην ιδιωτική ή οικογενειακή ζωή τρίτων. Στην ιδιωτική ζωή περιλαμβάνονται και τα στοιχεία αστυνομικής ταυτότητας.
Πληρέστερη και αναλυτικότερη ενημέρωση για την πρόσβαση στα έγγραφα παρέχει το Π.Δ. 28/2015 (ΦΕΚ 34 Α΄) το οποίο αποτελεί την πρώτη για την ελληνική νομοθεσία κωδικοποίηση των διατάξεων για την πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα και στοιχεία και μπορείτε να το δείτε εδώ: Π.Δ. 28/2015
