Με πρόσφατη απόφαση της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου καθορίζεται η διαδικασία Ελέγχου, από το Ελεγκτικό Συνέδριο, της ύπαρξης, της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου στους φορείς, που υπάγονται στην ελεγκτική του δικαιοδοσία.
Η απόφαση αρχίζει να ισχύει από τη δημοσίευσή της στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, δηλαδή από την 09η/11/2020.
Η εφαρμογή συστήματος και διαδικασιών εσωτερικού ελέγχου στους ΟΤΑ και στους Φορείς Γενικής Κυβέρνησης γενικότερα, προβλέπεται εδώ και αρκετά έτη από την κείμενη νομοθεσία (άρθρο 168 του Ν. 4270/2014 Ν. 3492/2006 Ν. 4622/2019).
Με την τελευταία τροποποίηση στην παρ. 9 του άρθρου 28 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο (ν. 4129/ 2013), ορίστηκε ότι: «Το Ελεγκτικό Συνέδριο, μέσω των Υπηρεσιών Επιτρόπου του, παρακολουθεί την εγκατάσταση και εφαρμογή συστημάτων εσωτερικού ελέγχου στους φορείς που υπάγονται στην ελεγκτική του δικαιοδοσία και κρίνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων αυτών για την αντιμετώπιση των δημοσιονομικών κινδύνων».
Την 09η/11/2020 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ (4938 Β’) η με αριθμ. ΦΓ8/55081 απόφαση της Ολομέλειας, με την οποία καθορίζεται η διαδικασία, βάσει της οποίας το Ελεγκτικό Συνέδριο θα ελέγχει την ύπαρξη, τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου στους φορείς, που υπάγονται στην ελεγκτική του δικαιοδοσία.
Παρακάτω, επισημαίνονται κάποια από τα βασικά σημεία, ανά άρθρο, της Απόφασης:
Άρθρο 1
Στο πρώτο άρθρο δίνονται κάποιοι γενικοί ορισμοί και διευκρινίζεται πότε ένας φορέας θεωρείται ότι εφαρμόζει σύστημα εσωτερικού ελέγχου. Ειδικότερα ορίζεται, ότι δεν αρκεί η λειτουργία ενός γραφείου εσωτερικού ελεγκτή, αλλά πρέπει να έχουν καταγραφεί από τον φορέα, αναλυτικά, οι διαδικασίες παραγωγής ή διενέργειας πράξεων με δημοσιονομικές συνέπειες και για τις ειδικότερες ενέργειες που συνθέτουν τις επιμέρους διαδικασίες, πρέπει να έχουν εντοπισθεί μέσω κατ’ ιδίαν εκτίμησης των δημοσιονομικών υπευθύνων ή ύστερα από εμπεριστατωμένη εκτίμηση ειδικών αναλυτών, οι δημοσιονομικοί κίνδυνοι και να έχουν επιπλέον προβλεφθεί δικλίδες, προς αντιμετώπιση των κινδύνων αυτών.
Δηλαδή, για τους φορείς, που υπάγονται στη δικαιοδοσία ελέγχου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, προκειμένου να θεωρηθεί, ότι εφαρμόζουν σύστημα εσωτερικού ελέγχου, πρέπει να προβούν στον λεγόμενο ενδογενή έλεγχο, είτε με ιδία εκτίμηση των υπευθύνων είτε με τη βοήθεια ειδικών αναλυτών.
Μάλιστα στο άρθρο 1 επισημαίνεται, ότι σε έλεγχο υπόκεινται ακόμη και οι φορείς, που δεν εφαρμόζουν σύστημα εσωτερικού ελέγχου σύμφωνα με τα παραπάνω, αφού αυτοί θεωρείται, σύμφωνα με την Απόφαση, ότι εφαρμόζουν άτυπο σύστημα εσωτερικού ελέγχου και ελέγχονται για την αποτελεσματικότητα αυτού.
Άρθρο 2
Το Ελεγκτικό Συνέδριο, στα ετήσια προγράμματα ελέγχου, θα περιλαμβάνει, υποχρεωτικά, αντικείμενα ελέγχου των υπαγόμενων στη δικαιοδοσία του φορέων, με στόχο να καλύπτονται όσο το δυνατόν περισσότεροι δημοσιονομικοί κίνδυνοι και όσο το δυνατόν περισσότεροι φορείς.
Για τη διεξαγωγή του ελέγχου, οι Επίτροποι θα ζητούν τον χάρτη του ελεγχόμενου φορέα, με την καταγραφή των διαδικασιών παραγωγής ή διενέργειας πράξεων με δημοσιονομικές συνέπειες, τον εντοπισμό των κινδύνων σε κάθε διαδικασία και την πρόβλεψη δικλίδων αντιμετώπισης των κινδύνων. Αν αυτός δεν υφίσταται, ο Επίτροπος θα απευθύνει αμέσως στο όργανο, που προΐσταται του φορέα, έγγραφο αποκαλούμενο «σύσταση», στο οποίο θα μνημονεύεται η σκέψη 8 της απόφασης ΕλΣ Ολ. υπ’ αρ. 2014/2020 (βλ. ΕΔΩ).
Αν υφίσταται ο χάρτης, ο Επίτροπος θα αναζητήσει εντός αυτού τη συγκεκριμένη διαδικασία, που έχει υπαχθεί στον έλεγχό του, θα εκτιμήσει την πληρότητα της καταγραφής της ελεγχόμενης διαδικασίας, την ορθότητα και πληρότητα των κινδύνων, που εντοπίστηκαν και την επάρκεια και λυσιτέλεια των συναφών δικλίδων.
Άρθρο 3
Στο τρίτο άρθρο προβλέπονται ρυθμίσεις σχετικά με την παράγραφο 3 του άρθρου 54Α του κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο, που προβλέπει την ελεγκτική διαδικασία των υπαγόμενων στη δικαιοδοσία του ελεγκτικού φορέων και ειδικότερα την απαλλαγή από περαιτέρω ελέγχους («Αν ο Επίτροπος κρίνει ότι το σύστημα εσωτερικού ελέγχου του ελεγχόμενου από αυτόν ειδικού λογαριασμού ή οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης ή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου ή άλλου φορέα που υπάγεται στην ελεγκτική αρμοδιότητα του Ελεγκτικού Συνεδρίου λειτούργησε αποτελεσματικά κατά το κρίσιμο οικονομικό έτος, περιορίζοντας στο ελάχιστο τον δημοσιονομικό κίνδυνο, μπορεί, ύστερα από έγκριση του Τμήματος Ελέγχων, να μην ασκήσει έλεγχο στις υποκείμενες στους λογαριασμούς συναλλαγές και πράξεις»).
Η Απόφαση προβλέπει, ότι οι ελεγχόμενοι φορείς μπορούν να αιτηθούν αιτιολογημένα την υπαγωγή τους σε διαρκή παρακολούθηση, όσον αφορά το σύστημα εσωτερικού ελέγχου, προς ελαχιστοποίηση του δημοσιονομικού κινδύνου συνολικώς. Αν το αίτημα γίνει δεκτό και πραγματοποιηθεί ο έλεγχος, ο Επίτροπος συντάσσει εμπεριστατωμένη έκθεση για το αν έχει ελαχιστοποιηθεί ο δημοσιονομικός κίνδυνος στον φορέα, που εξετάζεται από το Τμήμα Ελέγχων, το οποίο μπορεί και να δώσει την έγκριση για απαλλαγή, σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 54 Α του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο.
Άρθρο 4
Στις περιπτώσεις που εφαρμόζονται διαδικασίες εσωτερικού ελέγχου και πάραυτα εμφανίζεται εμπλοκή και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μια πράξη ως νόμιμη ή κανονική, οι φορείς μπορούν να ζητήσουν από τον αρμόδιο Επίτροπο να εκφέρει γνώμη επί του ζητήματος. Παραδείγματα τέτοιων ζητημάτων είναι οι περιπτώσεις νέων ρυθμίσεων, αντιφατικών νομολογιών, νομικής αοριστίας κλπ.
Άρθρο 5
Οι Επίτροποι θα ενημερώνονται ανά τρίμηνο από τους εποπτευόμενους φορείς για την πορεία της εφαρμογής συστήματος εσωτερικού ελέγχου και οι αρμόδιοι Γενικοί Συντονιστές, θα συντάσσουν συγκεντρωτικό πίνακα, που θα αποστέλλουν στο Τμήμα Ελέγχων.
Αν κατά το πρώτο τρίμηνο δεν διαπιστωθεί πρόοδος, από την οποία να συνάγεται, ότι επίκειται σε εύλογο χρόνο η πλήρης εγκατάσταση και λειτουργία του συστήματος, ο Επίτροπος θα απευθύνει «σύσταση» στον οικείο φορέα, με ενδεικτικές παρατηρήσεις για τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν.
Αν κατά το δεύτερο τρίμηνο, ο Επίτροπος διαπιστώσει έλλειψη προόδου ή ανεπαρκή πρόοδο, ο αρμόδιος Γενικός Συντονιστής, αφού ενημερωθεί από τον Επίτροπο, θα απευθύνει νέα σύσταση στον φορέα, στην οποία θα υπενθυμίζεται η σκέψη 8 της απόφασης υπ’ αρ. 2014/2020 της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου (βλ. ΕΔΩ).
Εφόσον η κατάσταση παραμείνει στάσιμη και μετά το τέλος του τρίτου τριμήνου, ο Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ύστερα από γνώμη του Τμήματος Ελέγχων, θα απευθύνει «όχληση» στον προϊστάμενο του φορέα, ενημερώνοντας τον για την προσωπική του ευθύνη, κατά τα ως άνω κριθέντα, από την Ολομέλεια του Δικαστηρίου.
Ο Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου σε αυτή την περίπτωση, θα ενημερώνει και την εποπτεύουσα αρχή του φορέα, ενώ με τον ίδιο τρόπο θα ενημερώνεται και η αρχή που χρηματοδοτεί ή επιχορηγεί τον φορέα.
Οι φορείς που θα δεχτούν όχληση και πάραυτα θα συνεχίσουν να αδρανούν, θα μνημονεύονται στην ετήσια έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου προς τη Βουλή, ενώ ο αρμόδιος Επίτροπος θα παρακολουθεί την πορεία τους τους μέχρι να συμμορφωθούν.
Άρθρο 6
Προβλέπεται η δυνατότητα των επιτρόπων να πραγματοποιούν οίκοθεν ελέγχους προς αποτροπή σοβαρών δημοσιονομικών κινδύνων.
Άρθρο 7
Προβλέπονται οι συνέπειες εφαρμογής των διατάξεων της Απόφασης.
Οι επίτροποι, εφόσον δεν είναι οι ίδιοι αρμόδιοι σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 46 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο, υποχρεούνται, χωρίς να ζητήσουν την έγκριση του Τμήματος Ελέγχων ή του αρμόδιου Γενικού Συντονιστή να υποβάλουν αίτημα καταλογισμού κατά υπευθύνου κατά την κρίση τους υπολόγου ή συνευθυνομένου,, αν από την διαδικασία ελέγχου, σύμφωνα με την Απόφαση, προκύπτει έλλειμμα σε δημόσια διαχείριση. Το ίδιο συμβαίνει και αν εκδοθεί γνωμοδότηση βάσει του άρθρου 4, οι φορείς την παραβιάσουν και συνεπεία της παραβίασης δημιουργηθεί έλλειμα.
Σε περίπτωση που διαπιστωθεί παρατυπία στη δημοσιονομική διαχείριση του τρέχοντος έτους, απευθύνεται στους φορείς σύσταση συμμόρφωσης και τίθενται σε παρακολούθηση για τη θεραπεία ή μη επανάληψη της ίδιας παρατυπίας.
Οι διαφωνίες επιλύονται από το Τμήμα Ελέγχων
Το Τμήμα Ελέγχων, με εισήγηση του Επιτρόπου, δύναται, αν διαπιστωθεί δυστροπία φορέα, σε σχέση με τις υποχρεώσεις του για εφαρμογή συστήματος εσωτερικού ελέγχου, να προβεί σε κατά προτεραιότητα κατασταλτικό έλεγχο του δυστροπούντος φορέα μέχρι του χρόνου που επιτρέπεται από την παρ. 2 του άρθρου 54 Α και την παρ. 4 του άρθρου 66 Α του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο.
Συμπερασματικά, είναι η πρώτη φορά που για τους φορείς που υπάγονται στον έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, δηλαδή για όλους τους ΟΤΑ, ορίζονται συγκεκριμένες απαιτήσεις, διαδικασίες, προθεσμίες και μέτρα, σε σχέση με την υποχρέωσή τους να εφαρμόσουν αποτελεσματικό σύστημα εσωτερικού ελέγχου, για την αντιμετώπιση δημοσιονομικών κινδύνων.
Οι διατάξεις της απόφασης έχουν άμεση ισχύ, από τη δημοσίευσή της (9/11/2020) και τα προβλεπόμενα στη διαδικασία ελέγχου τρίμηνα, εκκινούν από την έναρξη αυτής, ενώ οι έλεγχοι θα εφαρμοστούν, τόσο σε φορείς που έχουν ξεκινήσει τις διαδικασίες εφαρμογής συστημάτων εσωτερικού ελέγχου, όσο και σε αυτούς που δεν έχουν προχωρήσει σε σχετικές ενέργειες.
Σε αυτό το σημείο δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε, ότι ένα αποτελεσματικό σύστημα εσωτερικού ελέγχου, στοχεύει στην πρόληψη και αποτροπή λαθών και παραλείψεων, που μπορούν να προκύψουν από τους εκάστοτε κινδύνους και συμβάλλει στην προστασία των ανθρώπων και των πόρων κάθε φορέα, πράγμα το οποίο γίνεται εμφανές και μέσα από το κείμενο της Απόφασης.
Ήρθε η ώρα για τους ΟΤΑ και τους Φορείς Γενικής Κυβέρνησης εν γένει, να ξεκινήσουν τις διαδικασίες οργάνωσης, εφαρμογής και λειτουργίας μονάδων και συστήματος εσωτερικού ελέγχου και να θωρακίσουν τους οργανισμούς τους, απέναντι σε εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους.
